Đa dạng sinh học, nền tảng cho sự sống và sự phát triển bền vững của nhân loại
Đa dạng sinh học không chỉ là sự phong phú của các loài sinh vật – thực vật, động vật, vi sinh vật – mà còn là sự đa dạng về hệ sinh thái và nguồn gen. Đó là mạng lưới sự sống tinh vi, đan xen và phụ thuộc lẫn nhau. Khi một mắt xích trong chuỗi này bị phá vỡ, toàn bộ hệ sinh thái – và cả loài người – đều có thể chịu hậu quả.
Mỗi bữa ăn chúng ta dùng, mỗi luồng không khí chúng ta hít thở, mỗi nguồn nước chúng ta uống – đều gắn liền với hệ sinh thái đang duy trì và làm sạch chúng. Đa dạng sinh học giúp điều hòa khí hậu, duy trì độ phì của đất, kiểm soát sâu bệnh, và đóng vai trò thiết yếu trong việc cung cấp thuốc men, vật liệu xây dựng, nhiên liệu và hàng ngàn sản phẩm tiêu dùng khác. Sự suy thoái đa dạng sinh học đồng nghĩa với:
Khủng hoảng lương thực và nguồn nước;
Sự gia tăng các bệnh truyền nhiễm do mất cân bằng hệ sinh thái;
Gia tăng thiên tai, lũ lụt, hạn hán và biến đổi khí hậu cực đoan;
Mất đi những giá trị văn hóa, truyền thống gắn với thiên nhiên.
Vì vậy, bảo vệ đa dạng sinh học chính là bảo vệ sự tồn vong của chính loài người.
Chủ đề Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học năm 2025 do Liên Hợp Quốc phát động - “Harmony with Nature and Sustainable Development” - Sống hài hòa với thiên nhiên và phát triển bền vững - khẳng định rằng: không thể có phát triển bền vững nếu không có sự cân bằng, tôn trọng và bảo vệ thiên nhiên.
Việt Nam, với vị trí địa lý và khí hậu đặc thù, là quốc gia có tính đa dạng sinh học cao thuộc hàng đầu thế giới. Song hiện nay, các hệ sinh thái tự nhiên đang bị thu hẹp nhanh chóng do đô thị hóa, khai thác quá mức tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu.
Thực hiện cam kết trong Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh – Montreal (KMGBF) và các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), Chính phủ và các địa phương đang đẩy mạnh các chính sách, chiến lược bảo tồn đa dạng sinh học, hướng tới nền kinh tế xanh và khả năng chống chịu cao với biến đổi khí hậu.
Sống hài hòa với thiên nhiên
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, khái niệm “sống hài hòa với thiên nhiên” không còn là lý tưởng xa vời, mà trở thành yêu cầu cấp thiết và cấp bách đối với nhân loại. Đây là cách tiếp cận phát triển đặt tự nhiên vào trung tâm của mọi chính sách, hành động và lối sống, trong đó con người không đứng trên thiên nhiên như một chủ thể thống trị, mà là một phần khiêm nhường, có trách nhiệm trong hệ sinh thái chung. Việc sống hài hòa không có nghĩa là ngừng phát triển, mà là phát triển trong giới hạn cho phép của tự nhiên, đảm bảo sự cân bằng giữa nhu cầu con người và khả năng tái tạo của môi trường.
Thiên nhiên không chỉ là bối cảnh tồn tại mà còn là điều kiện sống nền tảng của loài người. Mỗi bữa ăn, mỗi ngụm nước, mỗi nhịp thở đều là sản phẩm của những hệ sinh thái lành mạnh. Rừng điều hòa khí hậu, đất nuôi dưỡng nông nghiệp, sông ngòi cung cấp nước và năng lượng, đại dương hấp thu khí carbon và tạo sinh kế cho hàng tỷ người. Khi con người phá hủy rừng, làm cạn kiệt nguồn nước, tàn phá biển cả hay gây ô nhiễm không khí, hậu quả không chỉ dừng lại ở các loài sinh vật khác mà cuối cùng chính loài người phải trả giá: thiên tai tăng, bệnh tật lan rộng, sản xuất đình trệ và cuộc sống trở nên bấp bênh. Bằng chứng là những đợt nắng nóng kỷ lục, bão lũ cực đoan, dịch bệnh mới nổi… đều liên quan mật thiết đến sự mất cân bằng sinh thái do chính chúng ta gây ra.
Vì vậy, “sống hài hòa với thiên nhiên” là lựa chọn duy nhất nếu loài người muốn phát triển bền vững và trường tồn. Điều này đòi hỏi sự thay đổi toàn diện: từ tư duy đến hành vi; từ cá nhân đến tổ chức; từ quy hoạch đô thị, sản xuất công nghiệp, nông nghiệp đến giáo dục, tiêu dùng và lối sống. Không thể tiếp tục phát triển theo mô hình “lấy nhanh – dùng nhiều – bỏ dễ”, mà phải chuyển sang mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải, tiết kiệm tài nguyên và phục hồi hệ sinh thái. Mỗi cá nhân cũng cần thực hành lối sống xanh: tiêu dùng có trách nhiệm, hạn chế nhựa dùng một lần, ưu tiên sản phẩm thân thiện môi trường, trồng cây, tiết kiệm điện nước và truyền cảm hứng bảo vệ thiên nhiên trong cộng đồng.
Tóm lại, sống hài hòa với thiên nhiên là nguyên lý cốt lõi của phát triển bền vững. Đó không chỉ là nghĩa vụ đạo đức mà còn là điều kiện sinh tồn. Khi con người học cách chung sống, lắng nghe và tôn trọng tự nhiên, chính là lúc chúng ta bảo vệ được sự sống của mình – hôm nay và mãi về sau.
Các Mục tiêu Phát triển Bền vững (Sustainable Development Goals – SDGs)
Là một bộ 17 mục tiêu toàn cầu được Liên Hợp Quốc thông qua năm 2015 trong khuôn khổ Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững. SDGs là sự kế thừa và mở rộng từ các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDGs) trước đó, nhằm giải quyết toàn diện các thách thức lớn nhất của nhân loại như đói nghèo, bất bình đẳng, biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường, hòa bình và công lý. Danh sách 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) như sau:
Xóa nghèo – Chấm dứt mọi hình thức nghèo đói ở mọi nơi.
Xóa đói – Chấm dứt nạn đói, đạt được an ninh lương thực, cải thiện dinh dưỡng và thúc đẩy nông nghiệp bền vững.
Sức khỏe và hạnh phúc – Bảo đảm cuộc sống khỏe mạnh và nâng cao phúc lợi cho mọi người ở mọi lứa tuổi.
Giáo dục chất lượng – Bảo đảm nền giáo dục có chất lượng, công bằng và bao trùm; thúc đẩy cơ hội học tập suốt đời.
Bình đẳng giới – Đạt được bình đẳng giới và tăng quyền cho tất cả phụ nữ, trẻ em gái.
Nước sạch và vệ sinh – Đảm bảo quyền tiếp cận nguồn nước sạch và vệ sinh cho tất cả mọi người.
Năng lượng sạch và bền vững – Đảm bảo khả năng tiếp cận năng lượng sạch, giá cả hợp lý và đáng tin cậy.
Việc làm tốt và tăng trưởng kinh tế – Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, việc làm đầy đủ và năng suất, công việc xứng đáng cho tất cả mọi người.
Công nghiệp, đổi mới và hạ tầng – Xây dựng cơ sở hạ tầng bền vững, thúc đẩy công nghiệp hóa và đổi mới sáng tạo.
Giảm bất bình đẳng – Giảm bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia.
Đô thị và cộng đồng bền vững – Xây dựng các thành phố và cộng đồng an toàn, bền vững và có khả năng chống chịu.
Tiêu dùng và sản xuất bền vững – Bảo đảm các mô hình tiêu dùng và sản xuất bền vững.
Hành động vì khí hậu – Ứng phó khẩn cấp với biến đổi khí hậu và các tác động của nó.
Bảo vệ tài nguyên biển – Bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương, biển và tài nguyên biển.
Bảo vệ hệ sinh thái trên cạn – Quản lý bền vững rừng, chống sa mạc hóa, dừng suy thoái đất và mất đa dạng sinh học.
Hòa bình, công lý và thể chế mạnh mẽ – Thúc đẩy xã hội hòa bình, công lý và hệ thống quản trị hiệu quả, trách nhiệm.
Quan hệ đối tác vì mục tiêu – Tăng cường phương tiện thực hiện và hợp tác toàn cầu để đạt được các mục tiêu.
SDGs Là bản thiết kế toàn cầu nhằm đảm bảo con người, hành tinh và sự thịnh vượng cùng phát triển hài hòa; khuyến khích các quốc gia phát triển theo hướng bao trùm, công bằng, xanh và bền vững. SDGs có tính phổ quát: áp dụng cho mọi quốc gia – phát triển, đang phát triển và kém phát triển. Thành công của SDGs phụ thuộc vào sự tham gia của toàn xã hội, từ chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức xã hội đến mỗi cá nhân.
Hành động của ngành giáo dục về đa dạng sinh học, nhận thức và trách nhiệm
Thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh Tây Ninh tại Công văn số 1815/UBND-KT ngày 22/5/2025 và hướng dẫn của Sở Giáo dục và Đào tạo, các cơ sở giáo dục cần triển khai hiệu quả các nội dung sau:
Tăng cường tuyên truyền, giáo dục trong học đường về vai trò then chốt của đa dạng sinh học đối với sức khỏe con người, an ninh lương thực, giảm nghèo và phát triển xã hội.
Lồng ghép nội dung bảo tồn thiên nhiên vào các môn học, hoạt động trải nghiệm sáng tạo, sinh hoạt chuyên đề.
Khuyến khích sinh viên, học viên, giáo viên tham gia nghiên cứu, thực hiện mô hình “trường học xanh”, đề xuất các sáng kiến bảo vệ môi trường, phục hồi sinh cảnh, tái sử dụng tài nguyên.
Tổ chức hoạt động ngoại khóa như tham quan khu bảo tồn, tổ chức cuộc thi tìm hiểu về động – thực vật bản địa, triển lãm ảnh thiên nhiên, tọa đàm về phát triển bền vững,…
Tôn vinh các cá nhân, tập thể có đóng góp trong việc gìn giữ và lan tỏa giá trị thiên nhiên.
Mỗi cá nhân trong cộng đồng giáo dục, mỗi cán bộ, viên chức, sinh viên, học viên chính là một mắt xích quan trọng trong hành trình bảo vệ Trái Đất. Chúng ta hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ để cùng đưa đến những tác dụng lớn:
- Trồng cây và chăm sóc cây xanh.
- Không xả rác, không sử dụng sản phẩm từ động vật hoang dã.
- Sử dụng tiết kiệm tài nguyên: nước, điện, giấy,…
- Truyền cảm hứng sống xanh đến người thân, bạn bè.
Hãy nhớ: bảo vệ đa dạng sinh học không phải là việc của riêng ai. Đó là trách nhiệm chung – và là cơ hội để chúng ta xây dựng một tương lai thịnh vượng, bền vững cho tất cả. Bởi vì
Đa dạng sinh học là nền tảng của mọi sự sống trên trái đất
(thực hiện bài tuyên truyền trên cơ sở chỉ đạo của Sở Giáo dục và Đào tạo Tây Ninh về việc tổ chức các hoạt động hưởng ứng Ngày Quốc tế đa dạng sinh học năm 2025)